Nowa jakość czy patologia? Edukacja domowa w Polsce

Fundacja Edukacji Domowej przygotowała raport “Nowa jakość czy patologia? Edukacja domowa w Polsce”, który pokazuje jak dynamicznie w ostatnich latach rozwijała się edukacja domowa. Przygotowany raport to nie tylko zbiór danych i statystyk, lecz wyraz naszego głębokiego przekonania, że edukacja ma wiele twarzy i możliwości. W naszej Fundacji, idea edukacji poza tradycyjnymi ramami ma szczególne znaczenie.

Pobierz raport

Raport ten ma na celu zwrócenie uwagi na wzrastającą popularność edukacji domowej w Polsce oraz zbadanie jej wpływu na proces kształcenia i zmian prawnych. Wierzymy, że każde dziecko i każda rodzina mają swoje własne potrzeby i aspiracje edukacyjne, które zasługują na uwzględnienie. Nasza Fundacja nieustannie dąży do tego, by dostarczać wiedzy, wsparcia i inspiracji dla tych, którzy wybierają ścieżkę edukacji domowej.

W tym artykule chcielibyśmy przedstawić Wam kluczowe informacje z naszego raportu, które ukazują ewolucję edukacji domowej w ostatnich latach. To opowieść o rosnącym zainteresowaniu edukacją domową, a także zaangażowaniu rodziców i uczniów.

Raport został opracowany na podstawie statystyk sporządzonych przez Ministerstwo Edukacji i Nauki dla Fundacji Edukacji Domowej. 

Edukacja domowa to potoczna nazwa spełniania obowiązku szkolnego poza szkołą. Tę formę nauczania reguluje art. 37 w ustawie Prawo oświatowe. Uczniowie mają prawo do nauki i realizacji podstawy programowej poza szkołą. Mogą uczyć się w domu, podczas podróży, czy w innych miejscach, które nie wymagają uczestnictwa w zajęciach w trybie klasowo-lekcyjnym. Nauczanie domowe daje uczniom swobodę w wyborze-sposobu nauki.

W raporcie określone zostały główne czynniki wpływające na wzrost liczby uczniów w edukacji domowej, a także zdefiniowano  korzyści i wyzwania związane z tą formą nauczania. Raport koncentruje się na danych z 1 maja 2023 roku i analizuje tendencje rozwojowe z ostatnich trzech lat. 

Główne wyniki wskazują na znaczący wzrost liczby uczniów edukacji domowej z roku na rok. W 2021 r. było ich 19 947, w 2022 r. 31 770, a w 2023 r. liczba uczniów spełniających obowiązek szkolny poza szkołą wzrosła do 42 329, co w analizowanym okresie stanowi wzrost o ponad 112%. 

Jako Fundacja Edukacji Domowej cieszymy się, że edukacja domowa rozwija się w tak dynamiczny sposób. To dowód na to, że rodziny i uczniowie znajdują w niej wartość i możliwości dostosowania nauki do indywidualnych potrzeb. Jesteśmy dumni, że możemy uczestniczyć w tym procesie, wspierając rodziny w ich edukacyjnych wyborach i inspirując do twórczego podejścia do nauki.

Edukacja domowa powinna być dostępna dla każdego, jednakże warto podkreślić, iż wiąże się ona z przeniesieniem odpowiedzialności za realizację podstawy programowej ze szkoły na rodziców. Rolą szkoły jest wspieranie uczniów i rodziców w trakcie nauki, pokazanie możliwych ścieżek, ale nadrzędnym obowiązkiem jest rzetelna, uczciwa weryfikacja wiedzy uczniów. Dlatego też tak ważne jest, aby rodzice i uczniowie w trakcie trwania roku szkolnego dostali odpowiednie wsparcie w procesie nauczania, a szkoły ustandaryzowane narzędzia do niebudzącej wątpliwości weryfikacji wiedzy uczniów. 

Dynamiczny wzrost liczby uczniów spełniających obowiązek szkolny poza szkołą niesie za sobą także ryzyka. Jednym z nich jest pojawianie się w nadrzędnych powodach przejścia na edukację domową chęci uwolnienia się od aktualnego systemu szkolnego, a nie chęci zdobywania wiedzy na własnych zasadach z maksymalizacją potencjału ucznia.

Utrudnieniem dla rozwoju edukacji domowej w Polsce, a także ciosem dla polskich szkół, które obejmują opieką edukacyjno-wychowawczą uczniów w trybie edukacji domowej,  stało się Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 22 grudnia 2022 r (Dz. U. z 2022 r., poz. 2820). Dotyczy ono podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2023. Było to działanie, którego w tamtym momencie nie dało się zatrzymać. Wprowadzenie tych zmian spowodowało istotne obniżenie finansowania dla uczniów spełniających obowiązek szkolny poza szkołą. W efekcie placówki, które mają ponad 200 uczniów w edukacji domowej, otrzymują w roku 2023 jedynie 20% subwencji oświatowej, natomiast tylko dla pozostałych (placówki posiadające do 200 uczniów) utrzymano 80%. W związku z sygnalizowanymi przez szkoły problemami, Fundacja Edukacji Domowej postanowiła zbadać ten obszar i dostarczyć danych będących odzwierciedleniem realnej sytuacji finansowej, obejmującej wydatkowanie subwencji oświatowej wyżej wspomnianych polskich szkół. Celem badania było przedstawienie trudności finansowych, z którymi musieli się zmierzyć dyrektorzy, nauczyciele, rodzice i przede wszystkim dzieci oraz zasygnalizowanie potrzeby zmian w finansowaniu edukacji domowej.

W przypadku większości z badanych szkół stwierdzono, że wprowadzone od 1 stycznia zmiany w finansowaniu miały wpływ na ich sytuację finansową. Z pokryciem kosztów podstawowych działań związanych z obsługą uczniów realizujących obowiązek szkolny poza szkołą, takich jak administracja, egzaminy czy utrzymanie lokalu, poradziło sobie zaledwie 55% placówek. Pozostałe 45% podmiotów nie jest w stanie sprostać obecnemu wyzwaniu i deklarują brak możliwości finansowych w tym zakresie.

• 50% z nich ograniczyło przyjmowanie nowych uczniów.
• 40% było zmuszonych odmówić nauczania już zapisanym uczniom.
• 30% placówek musiało zawęzić dotychczasową ofertę. 
• 20% instytucji musiało zwolnić część personelu, w tym nauczycieli i pedagogów.
• 10% szkół – nałożyło opłaty na rodziców uczniów.

Jak widać wprowadzenie zmian wraz z wejściem w życie Rozporządzenia w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej niesie za sobą szereg negatywnych konsekwencji. Dotknięte są nimi szkoły, a więc dyrektorzy placówek, grono pedagogiczne i pozostali pracownicy. W tym kontekście zwolnienia personelu czy zawężanie oferty to krok wstecz i zjawisko świadczące o regresie. Zmiany działają na niekorzyść także ucznia i jego rodziny. Dzieci mają jeszcze bardziej ograniczony dostęp do placówek oferujących edukację domową na wysokim poziomie. Z tej perspektywy wyjątkowo niepokojąca i trudna jest sytuacja uczniów, którzy byli zmuszeni do rezygnacji z edukacji domowej organizowanej przez daną szkołę.

Edukacja domowa rozwija się w niewątpliwie szybkim tempie, lecz wymaga skonkretyzowanych działań dla dobra dzieci. Dlatego nasz raport nie tylko szczegółowo omawia ten obszar edukacji, ale również zawiera apel o opracowanie adekwatnych polityk i strategii edukacyjnych, które przyczynią się do dalszego rozwoju i wsparcia rodziców oraz uczniów, którzy realizują obowiązek szkolny w ramach edukacji domowej.  

Zachęcamy do zapoznania się z całością raportu, który można pobrać na naszej stronie internetowej. Osiągnięcie światowego poziomu polskiej edukacji, której nauczanie domowe jest bardzo ważnym elementem, wymaga konkretnych działań i wsparcia społeczności oraz polityków. Pierwsze kroki zostały podjęte, ale to dopiero początek, dlatego zachęcamy do publicznych dyskusji na ten temat, publikacji raportu na swoich mediach społecznościowych, stronach internetowych, cytowania i wyciągania własnych wniosków. Zależy nam na tym, aby raport wzbudził pozytywną debatę wokół edukacji domowej, ale także był pretekstem do rozmów na temat zagrożeń i potrzeb uczniów, rodziców oraz placówek edukacyjnych.