Porozumienie Bez Przemocy – o języku serca.

Zdarzają się takie dni, że wszystko idzie źle. Rodzice są nerwowi, dzieci markotne, a najprostsze czynności są powodem sprzeczek. Czyjeś potrzeby są niezaspokojone. O ile dorośli potrafią opanować swoje emocje i otwarcie o nich mówić, tak dzieci nie posiadają jeszcze takiej umiejętności. Dzieci, które potrzebują zrozumienia, wsparcia i akceptacji dla siebie i swoich emocji, często wyrażają to w trudny do zaakceptowania przez otoczenie sposób. To trudne doświadczenie dla wszystkich domowników. Jak w takich momentach się porozumieć? Jak zadbać o siebie i o dzieci? Rozwiązaniem może być Porozumienie Bez Przemocy, w którym kluczowe jest uważne słuchanie siebie nawzajem oraz świadomość uczuć i potrzeb.

Porozumienie Bez Przemocy, z angielskiego Nonviolent Communication (NVC), czyli porozumienie współczujące. Jest to metoda nieprzemocowej komunikacji, opartej na wzajemnym szacunku i zrozumieniu, byciu widzianym. Głównymi zasadami NVC jest jasna świadomość własnych uczuć i potrzeb, empatia dla uczuć i potrzeb innych ludzi, jasne wyrażanie swoich potrzeb w postaci próśb oraz rezygnacja z żądań, oskarżeń, krytyki, wydawania ocen i innych form przemocy werbalnej.

Twórcą Porozumienia Bez Przemocy jest Marshall Rosenberg. Urodził się w 1934 roku, a zmarł w 2015. Wychowywał się na przedmieściach Detroit. Był świadkiem zamieszek na tle rasowym, sam też doświadczył przemocy ze względu na pochodzenie (był synem rosyjskich emigrantów żydowskiego pochodzenia). Jego dzieciństwo ukierunkowało go w wyborze drogi zawodowej. Był psychologiem klinicznym, negocjatorem, mediatorem, nauczycielem. Ze swoją metodą komunikacji zawędrował do więzień, a nawet w rejony konfliktów zbrojnych. Był ojcem czwórki dzieci. Wierzył w zmianę społeczną, której sam był częścią.

Symbolami Porozumienia Bez Przemocy są żyrafa i szakal. Język żyrafy, nazywany językiem serca lub językiem współczującym, to język uczuć i potrzeb. Żyrafa mówi o sobie i o tym co czuje. W czasie rozmowy nastawia się na słuchanie drugiego i bycie przez niego usłyszanym Potrafi dotrzeć do swoich i cudzych potrzeb, zarówno tych zaspokojonych, jak i niezaspokojonych. Żyrafa wyraża siebie jasno i szczerze. Mówi „nie”, kiedy myśli „nie”. Mówi „tak”, kiedy myśli „tak”. Odnosi się z szacunkiem i empatią do drugiego człowieka.

Język szakala przepełniony jest oceną, krytyką, porównywaniem, analizowaniem. Szakal w czasie rozmowy posługuje się etykietami („dzieci i ryby głosu nie mają”), stereotypami („kobiety są fatalnymi szefami, bo kierują się emocjami”), uogólnieniami („mężczyźni już tak mają”). Straszy karami („jeśli dostaniesz jedynkę, nie pójdziesz do koleżanki na noc”) lub kusi nagrodami („jeśli zjesz cały obiad, dostaniesz ciastko”). Szakal oczekuje, że inni spełnią jego żądania. Jeśli tak się nie dzieje, powstaje konflikt. „Musisz”, „powinieneś”, „to twój obowiązek” – to najczęstsze hasła szakala.

Podczas konfliktu w rodzinie (i nie tylko), jedna ze stron (rodzic) powinna się zatrzymać. Należy najpierw zadbać o siebie, przyjrzeć się swoim emocjom i potrzebom, odnaleźć w sobie otwartość, cierpliwość oraz ciekawość przeżyć dziecka. W tym celu pomocny będzie model 4 kroków, narzędzie które sprzyja nauce nowego sposobu porozumiewania się i ułatwia nawiązanie kontaktu. Dzięki nim możemy krótko i jasno przekazać to, co jest dla nas ważne.

1. obserwacja pozbawiona moralnego osądu, obserwacja faktów (krok 1) – na obserwację składa się wszystko to, co daje się zarejestrować przy pomocy kamery wideo. Wszystko inne natomiast jest wartościującym osądem. Obserwacja nie dopuszcza używania sformułowań typu: zawsze, nigdy, wszyscy, itp.;
2. uczucia (krok 2) – nie są pozytywne, ani negatywne, po prostu są. Uczucia nie istnieją same z siebie, są zasłoną dla głębiej skrywanych potrzeb;
3. potrzeby (krok 3)– są uniwersalne i  jednakowe dla wszystkich (potrzeba szacunku, akceptacji, pomocy, itd.). Świadomość istnienia potrzeb skłania nas do tworzenia strategii, która umożliwi całościowe ich zaspokojenie;
4. prośba (krok 4) – to konkretne działanie, wykonalne w czasie i przestrzeni. Wyrażając prośbę warto robić to w formie twierdzącej. Lepiej jest wyrażać to czego chcemy, niż tego, czego nie chcemy. Prośby powinny być możliwe do zrealizowania w konkretnym czasie i przestrzeni.

Po przyjrzeniu się swoim emocjom, należy pomóc dziecku przejść przez te 4 kroki, by pomóc mu wyrazić to, co czuje i czego potrzebuje. Pomocny będzie schemat pytania, który stosowaliśmy wcześniej w stosunku do siebie: „Czy czujesz…, bo potrzebujesz…?”. Próbując dowiedzieć się jakie potrzeby stoją za emocjami drugiego człowieka, łatwiej będzie zareagować ze współczuciem (empatią)., można również parafrazować wprost („słyszę, że jesteś zła”), w formie pytań, które mogą dotyczyć zarówno spostrzeżeń („czy jesteś zła, ponieważ się pokłóciliście?”), uczuć („złościsz się, gdy cię tak traktuje?”) oraz próśb („chciałbyś, żeby traktował cię z większym szacunkiem?”).

Przykład 1:
(1) Kiedy widzę, że bijesz brata, (2) to czuję się zaniepokojona, (3) bo potrzebuję wiedzieć, że Ty i brat jesteście bezpieczni. (4) Chciałabym, abyście przestali się bić.

Przykład 2:
(1) Kiedy słyszę Twoje „nie”, (2) czy to znaczy, że jesteś zła (3) i czy chciałabyś mi w ten sposób powiedzieć, że sama zdecydujesz z czym zjesz kanapkę?

Przykład 3:
(1) Kiedy widzę jak skaczesz po łóżku, (2) to czuję strach, że spadniesz. (4) Może poskaczesz po materacu?

Przykład 4:
(2) Było mi przykro, (1) gdy powiedziałeś mi, że mnie nienawidzisz. (3) Czy w ten sposób chciałeś mi powiedzieć, że bardzo zależy Ci na kupnie tego nowego samochodu?

Przykład 5:
(2) Bardzo się bałam, (1) gdy godzina Twojego powrotu już minęła, a Ty nie odbierałaś telefonu. (3) Dotrzymywanie umów jest dla mnie ważne. (4) Czy możesz mi powiedzieć co się stało?

Przykład 6:
Boję się, że się spóźnimy, dlatego ubierzmy się szybko, bo musimy wychodzić. ZAMIAST Pospiesz się, dlaczego zawsze musisz się guzdrać!

Przykład 7:
Pochowajmy zabawki do pudełek, a potem pójdziemy na dwór. ZAMIAST Nigdzie nie wyjdziemy, jeśli nie posprzątasz tego bałaganu w pokoju!

W NVC nie stosuje się kar i nagród. Są to formy wycofania miłości i aprobaty w celu zdobycia posłuszeństwa. Kary i nagrody nie są potrzebne, jeśli ludzie widzą, jak wysiłki przyczyniają się do ich dobra i przynoszą pożytek innym. Można za to stosować pochwały. W świetle zasad Porozumienia bez przemocy wyróżnia się trzy elementy, które powinna uwzględniać pochwała:

1. uczynek, który  wyszedł nam na dobre;
2. nasze konkretne potrzeby, które zostały dzięki temu zaspokojone;
3. miłe uczucie, wywołane zaspokojeniem tych potrzeb.”

Przykład:
Jestem Ci wdzięczna (3), że zabrałeś po południu dzieci do parku (1), bo potrzebowałam ciszy i odpoczynku (2)

Dialog Porozumienia bez przemocy możemy stosować w każdej sytuacji, również w przedszkolu i szkole. Stosowanie tej metody będzie wymagało od nauczyciela czasu, indywidualnego podejścia oraz otwartości i cierpliwości. Warto to zrobić, ponieważ umiejętność bezprzemocowej komunikacji procentuje w przyszłości.

W szkole opartej na PbP:

• nauczyciele i uczniowie są partnerami,
• nauczyciele i uczniowie posługują się językiem uczuć i potrzeb,
• nauczyciele i uczniowie podejmują działania, które zaspokajają potrzeby własne i innych,
• rywalizację i współzawodnictwo zastąpiono współpracą i troską o siebie nawzajem,
• jedyną siłą w szkole jest siła ochronna
• oceny cząstkowe są zastąpione tzw. ocenianiem kształtującym, które mówi, jaką wiedzę i jakie umiejętności uczniowie już posiadają.

W celu bliższego poznania NVC, czyli Porozumienia Bez Przemocy, zachęcam do zapoznania się z książkami Marshalla Rosenberga, np. „W świecie porozumienia bez przemocy”.

Opracowała: Agnieszka Babilon

Bibliografia:

1. Rosenberg Marshall, W świecie Porozumienia bez Przemocy
2. Rosenberg Marshall, Rozwiązywanie konfliktów poprzez Porozumienie bez Przemocy
3. http://dziecisawazne.pl/porozumienie-bez-przemocy-2/
4. http://strefapbp.pl/
5. http://dziecisawazne.pl/zycie-na-rzecz-porozumienia-i-pokoju-marshall-b-rosenberg/
6. http://www.egodziecka.pl/Jezyk-zyrafy-czyli-porozumienie-bez-przemocy.html