Historia 30-tu lat edukacji domowej w Polsce

W tym roku obchodzimy 30-lecie edukacji domowej w Polsce, w związku z czym postanowiliśmy przybliżyć Wam nieco historię i pokazać jak edukacja domowa w Polsce rozwijała się przez ostatnie trzy dekady.

Dzięki zmianie systemu politycznego w 1991 roku przywrócono Polakom możliwość edukowania domowego własnych dzieci. Według ówczesnych przepisów świadectwo ukończenia szkoły po edukacji domowej mogli otrzymać tylko uczniowie szkoły podstawowej, licealiści nie mieli takiej możliwości. Co więcej, zapis ten mówił, że aby ukończyć szkołę, należało zdać tylko jeden, ogólny egzamin klasyfikacyjny w odróżnieniu od aktualnego wymogu zdawania egzaminów z każdego przedmiotu osobno.

Dwa lata później, w 1993 roku, zostaje wydane przez dyrektora Departamentu Kształcenia Ogólnego Ministerstwa Edukacji i Nauki pismo niemające mocy prawnej, które zawierało swego rodzaju wskazówki dla dyrektorów szkół i informowało między innymi o konieczności wydawania legitymacji szkolnych uczniom w edukacji domowej czy wpisywania ich do księgi uczniów. W okólniku znaleźć można było również kwestie dotyczące rozważania przez dyrektorów wniosków rodziców starających się o uzyskanie zgody na edukację domową oraz informację o zakazie pozyskiwania przez szkoły subwencji na uczniów w edukacji domowej. W 2008 roku pismo zostało oficjalnie wycofane, lecz ze względu na brak ogłoszenia tego faktu społeczeństwu, niektóre kuratoria wciąż je honorowały.

Minęły kolejne dwa lata i, w związku z zabieganiami kolejnych rodziców o zezwolenie na edukację domową, podjęto działania w kierunku nowelizacji przepisów Ustawy o systemie oświaty. Finalnie, w 1996 roku, weszły w życie przepisy stanowiące, że wydać zezwolenie na edukację domową może tylko dyrektor obwodowej szkoły publicznej. W jego gestii leży również określenie warunków do nauki dziecka w domu, a także pojawił się zapis o możliwości zdawania egzaminów klasyfikacyjnych na koniec każdego roku szkolnego.

1998 rok przyniósł dla edukacji domowej kolejne zmiany. Tym razem ustanowiono, iż określenie warunków do nauki w domu nie jest już tylko prawem dyrektora szkoły, ale jego obowiązkiem. Winien jest więc wyznaczyć, jakie warunki będą odpowiednie dla ucznia, aby ten mógł odbywać naukę w domu. Kolejną ważną zmianą było dodanie możliwości edukacji domowej na poziomie nowopowstałego szczebla gimnazjum oraz szkoły ponadgimnazjalnej.

W związku z postanowieniem, iż od 1 stycznia 2004 roku “zerówka” stała się obowiązkowym poziomem nauki, niecały rok wcześniej podjęto działania w kierunku kolejnej nowelizacji Ustawy o prawie oświatowym i postanowiono, że dzieci idące do “zerówki” także mogą być objęte edukacją domową. Oczywiście możliwość ta dotyczyła tylko placówek publicznych. Był to również czas, w którym narodził się przepis, który będzie obowiązywał przez prawie 18 lat. A mianowicie narzucono wówczas konieczność poddawania przyszłych uczniów edukacji domowej badaniom w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Nowelizacja z 2003 roku, mówiąca o konieczności uzyskania opinii z poradni psychologiczno-pedagogicznej, dotyczyła na razie tylko zerówkowiczów, jednak wkrótce miało się to zmienić.

Dziewiętnastego marca 2009 roku zatwierdzono kolejną nowelizację ustawy, która tym razem stanowiła, iż aby uzyskać zgodę na edukację domową, należy przedstawić pozytywną opinię z poradni psychologiczno-pedagogicznej, niezależnie od poziomu nauki dziecka. Ustalono również, że obowiązywał będzie termin graniczny składania wniosków o zezwolenie na edukację domową na kolejny rok. Podjęto także decyzję o umożliwieniu rodzinom w edukacji domowej współpracy z placówkami niepublicznymi, od tej pory więc można było zapisać dziecko nie tylko do szkoły publicznej, ale także prywatnej.

2013 rok okazał się być zagrożeniem dla subwencji na uczniów w edukacji domowej. Fakt, że od 2009 roku samorządy winne były przekazywać środki finansowe na uczniów w edukacji domowej, także tych uczących się w obcych gminach, był dla władz samorządowych na tyle niewygodny, że przygotowano wniosek o zniesienie tego obowiązku. W efekcie powstała “interpretacja” przepisów mówiąca, iż dzieciom w zerówce nie przysługuje żadne wsparcie finansowe, jednak samorządy wciąż pozostały zobowiązane do wypłacania subwencji na pozostałych uczniów w edukacji domowej: w szkole podstawowej, gimnazjum oraz w szkole ponadgimnazjalnej.

Rok później, 24 kwietnia 2014 roku, w kolejnej nowelizacji pojawił się zapis znoszący ograniczenie czasowe dotyczące składania wniosków o zezwolenie na edukację domową. Od tego momentu na edukację domową można było przejść w dowolnym momencie roku szkolnego.

Pod koniec 2015 roku ówczesna Minister Edukacji Narodowej podjęła decyzję o zmniejszeniu subwencji wypłacanej na dzieci w edukacji domowej aż o 40% w stosunku do uczniów szkół stacjonarnych. Władze samorządowe starały się o zmniejszenie środków o 90%, ale szczęśliwie, dla rodzin w edukacji domowej oraz szkół, poziom ten (zmniejszony o 40%) pozostał bez zmian w kolejnych latach.

2016 rok przyniósł kolejne, utrudniające przechodzenie na edukację domową, zmiany. Wciąż ta sama Minister Edukacji Narodowej, podjęła kolejną nowelizację ustawy, mówiącą tym razem o fakcie, iż przy wyborze szkoły, do której rodzice chcą zapisać dziecko w edukacji domowej, należy ograniczyć się wyłącznie do terenu województwa, które dziecko zamieszkuje. Zmiana wpłynęła też na poradnie psychologiczno-pedagogiczne, mianowicie, od tego momentu opinię dotyczącą edukacji domowej dziecka mogła wydać tylko poradnia publiczna.

Minęły niespełna cztery lata i pojawiły się kolejne zmiany w przepisach, tym razem spowodowane zagrożeniem wirusem SARS-Cov-2, który sparaliżował działanie wszelkich instytucji, między innymi też poradni psychologiczno-pedagogicznych. Pojawiło się mnóstwo utrudnień związanych z uzyskaniem opinii z poradni, które, działając w bardzo ograniczonym zakresie, nie podejmowały się przeprowadzania badań diagnostycznych w zakresie edukacji domowej. Nasza Fundacja również przyczyniła się do zmiany w przepisach, bowiem został wysłany do Ministerstwa list, w którym postulowaliśmy o zmianę przepisów dotyczącą możliwości wykonywania badań w formie on-line. Możliwość ta nie została przez Ministra zatwierdzona, jednak zaledwie kilka dni później opublikowano nowe rozporządzenie, mówiące o tym, iż konieczność uzyskania opinii z poradni psychologiczno-pedagogicznej zostaje tymczasowo zawieszona.

W związku z trwającą pandemią tymczasowy brak konieczności posiadania opinii z poradni psychologiczno-pedagogicznej utrzymywał się przez prawie rok, aż do 21 kwietnia bieżącego roku, gdy udało się uzyskać podpis Prezydenta RP pod Ustawą z dnia 17 marca 2021 roku o zmianie ustawy – Prawo oświatowe. Od 1 lipca 2021 roku edukacja domowa będzie dostępna bez opinii z publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Wyżej wymieniona ustawa zniosła jeszcze jeden wymóg – rejonizację. Od tego momentu dziecko może być zapisane do dowolnej szkoły znajdującej się na terenie Polski, niekoniecznie na terenie województwa, które dziecko zamieszkuje, tak jak to było do tej pory.

Jak widać, edukacja domowa w Polsce przeszła do tej pory wiele zmian, które lepiej lub gorzej wpływały na jej dostępność dla rodzin chcących edukować domowo.

Wielkimi krokami zbliża się II Dzień Edukacji Domowej i w związku z tak piękną, okrągłą rocznicą, jaką jest trzydziestolecie, postanowiliśmy, że tematem przewodnim naszego wydarzenia będzie właśnie historia oraz rozwój edukacji domowej w Polsce przez ostatnie trzy dekady. Zapraszamy Was serdecznie do udziału w wydarzeniu na Facebooku https://www.facebook.com/events/1507787352895912, gdzie pojawiać się będą szczegółowe informacje dotyczące cyklu spotkań oraz webinariów, które dla Was przygotowaliśmy.

Artykuł przygotowała Aleksandra Wójcik

Ustawa:
https://www.prawo.vulcan.edu.pl/przegdok.asp?qdatprz=akt&qplikid=4186
Nowelizacja z dnia 17 marca 2021 r.:
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20210000762/T/D20210762L.pdf

Źródła:
Kucharska A.M., Dlaczego edukacja domowa? Aksjologiczne uzasadnienia edukacji bez szkoły, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 2014
Budajczak M., Edukacja domowa, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004
Minczanowska A.,Homeschooling po polsku, czyli kilka refleksji o stanie edukacji domowej w Polsce, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice 2018
https://www.edukacja-domowa-instytut.pl/historia-edukacji-domowej-w-polsce
https://pl.wikipedia.org/wiki/Edukacja_domowa