Jak rozwijać umiejętności matematyczne u dziecka od najmłodszych lat?

Matematyka jest ciekawą i pasjonującą dziedziną nauki. Niestety często jest postrzegana jako trudna i skomplikowana. Z badań wynika, że co czwarty uczeń nie potrafi sprostać wymaganiom z matematyki na poziomie I i II klasy szkoły podstawowej. Profesor Edyta Gruszczyk – Kolczyńska jest niepisanym autorytetem w rozwoju matematyki u dzieci. Na podstawie swojej wieloletniej praktyki oraz badań naukowych napisała wiele książek oraz artykułów dotyczących edukacji matematycznej dzieci. Jej zdaniem edukacja matematyczna dzieci w wieku przedszkolnym powinna być połączona z intensywnym rozwojem myślenia, z kształtowaniem odporności emocjonalnej oraz z ćwiczeniem pewnych umiejętności matematycznych. Należy również pamiętać, że w edukacji matematycznej dzieci najważniejsze są osobiste doświadczenia dziecka, dlatego zajęcia powinny być wypełnione zabawami, ciekawymi zadaniami i grami oraz pomocami edukacyjnymi.

Edukacja matematyczna w wieku przedszkolnym powinna przede wszystkim dotyczyć takich tematów jak:
1. Orientacja przestrzenna
2. Rytmy
3. Klasyfikacja
4. Liczenie

Orientacja przestrzenna

Życie bez przestrzeni jest niemożliwe. Od urodzenia ludzie uczą się rozumieć przestrzeń, w której żyją, gdyż tylko w ten sposób mogą nad nią panować i zaspokajać swoje potrzeby. Choć nie ma jasności w jaki sposób dzieci uczą się poznawać przestrzeń, wyróżnionych zostało 5 etapów następujących po sobie, w których dziecko tę przestrzeń w sobie rozwija.

I. Kształtowanie schematu własnego ciała – dziecko kształtuje poczucie „To jestem ja. Tak wyglądam. Mam swoje imię. Wiem, jak nazywają się części mojego ciała.”

Dobrze sprawdzą się tutaj:

– różnego rodzaju wierszyki i piosenki o częściach ciała;
– przyglądanie się i opisywanie poszczególnych części ciała;
– zabawy paluszkowe;
– pantomima;
– zabawy ruchowe ze śpiewaniem;
– „rysowanie pod dyktando” (dziecko opisuje postać, którą rysuje dorosły – im więcej szczegółów poda dziecko, tym bardziej jest świadome swojego ciała – warto zamieniać się rolami).

II. Rozpatrywanie otoczenia ze swojego punktu widzenia – dziecko zaczyna sobie zdawać sprawę, że coś znajduje się przed nim (z przodu), za nim (z tyłu), jest nad nim (u góry) lub pod nim (na dole), jest z boku po jego lewej lub prawej stronie.

Wsparciem będą zabawy dotyczące określania przestrzeni:

– np. „Podnieś ręce do góry. Popatrz w górę. Tam jest góra. Weź woreczek i podrzuć go do góry i popatrz jak spada w dół”, itp.;
– „chodzenie pod dyktando (dorosły kieruje dzieckiem, np. „Zrób 2 kroki w tył, 3 kroki w lewo” – warto bawić się na zmianę);
– zabawy z woreczkiem („Połóż woreczek po swojej lewej stronie”, itp.).

III. Rozpatrywanie otoczenia z punktu widzenia drugiej osoby – dziecko zaczyna sobie zdawać sprawę, że drugi człowiek jest do niego podobny (zbliżona budowa ciała, posiada imię, żyje w tym samym otoczeniu). Dziecko uczy się patrzenia na świat oczami innych ludzi. Pomocne będą:

– zabawy z misiem (np. „Postaw misia tak, aby plecami dotykał Twojego brzuszka. Pokaż, w którą stronę patrzysz Ty? I w którą stronę patrzy miś? Co widzi Twój miś?”) – gdy dziecko dobrze opanuje zabawy z misiem, można przeprowadzać podobne zabawy z osobą dorosłą (np. „Stańmy do siebie plecami. Pokaż, w którą stronę patrzysz Ty, co widzisz? Pokaż w którą stronę patrzę ja, co widzę?);
– zabawy typu „Gdzie położyć woreczek?” (dorosły kładzie woreczek np. po swojej lewej stronie, a dziecko określa, gdzie on leży);
– zabawa „Szukam misia” (dorosły kieruje dzieckiem określeniami do przodu/ do tyłu/ w lewo/ w prawo);
– zabawy pomagające określić lewą i prawą stronę.

IV. Orientowanie się w otoczeniu z uwzględnieniem różnych przedmiotów

Wykorzystać można:

– ćwiczenia z krzesełkiem i woreczkiem (najpierw dorosły kieruje dzieckiem, które staje za/ przed/ obok krzesełka, a następnie dorosły instruuje dziecko, gdzie ma położyć woreczek – przed/ za/ obok/ pod);
– ćwiczenia przy stoliku (dziecko i dorosły stają po przeciwnych stronach stołu, określają lewy i prawy brzeg oraz róg, określają również co widzą przed sobą. Po zmianie miejsca schemat się powtarza).

V. Orientacja na kartce papieru – umiejętność potrzebna do nauki pisania, czytania oraz rozwiązywania zadań matematycznych.
Świetnie sprawdzi się tutaj kreślenie linii, szlaczków oraz labiryntów według instrukcji rodzica.

Rytmy

Rytm pełni bardzo ważną rolę w życiu człowieka, ponieważ pozwala lepiej zrozumieć świat, w którym żyjemy, zapewnia bezpieczeństwo oraz sprawia, że życie jest przewidywalne i zrozumiałe. Regularności wykrywamy za pomocą słuchu, wzroku, zmysłu kinestetycznego oraz czasu. Warto zachęcać dziecko do poszukiwania i wskazywania powtarzalności w różnych miejscach. Należy zachęcać dziecko do odtwarzania i tworzenia własnych rytmów z cukierków, klocków, sztućców, owoców i innych przedmiotów. Trzeba tylko pamiętać, że wszystkie sekwencje muszą być powtórzone minimum 3 razy.

– układanie prostych rytmów zbudowanych z 2 elementów;
–  odczytywanie i kontynuowanie trudniejszych rytmów (z 3 lub więcej elementów) – dziecko najpierw odtwarza gotowy rytm, następnie układa lub rysuje swój;
– wysłuchiwanie i dostrzeganie regularności – zadaniem dziecka jest usłyszenie, zapamiętanie i odtworzenie rytmu (wyklaskanego, wystukanego lub wygranego na instrumencie);
– ćwiczenia rytmiczne wykonywane ciałem – są najtrudniejsze, bo wiążą się z pamięcią ruchową oraz z wykonywaniem prostych sekwencji ruchowych (np. pajacyk, przysiad, pajacyk, przysiad, itd.);
– wspólne z dzieckiem wykonanie kalendarzy kołowych obrazujących upływający czas – dzień i noc, pory roku, dni tygodnia oraz miesiące.

Klasyfikacja

Klasyfikacja to szereg czynności umysłowych potrzebnych człowiekowi do tworzenia pojęć i porządkowania ich, ułatwia również rozumienie otaczającego świata.

Zabawy ćwiczące umiejętność klasyfikowania to zabawy typu:

– „O którym przedmiocie myślę?” (na podstawie opisu dziecko zgaduje, o którym z widocznych przedmiotów myśli dorosły);
– „Guziki” (podział guzików według różnych kategorii, np. małe, duże, z czterema dziurkami);
– „Przesyłki” (dorosły podaje dziecku wizytówki guzików, które chce zamówić, np. 4 duże, drewniane guziki z dwoma dziurkami);
– „Droga guzikowa” (dorosły rysuje drogę, która ma kilka rozwidleń, przy każdym rozwidleniu są wizytówki określające cechę guzika, który może jechać daną drogą);
– „Pieski” (dorosły rozkłada obrazki z różnymi pieskami – w łaty, z piłką, z obrożą – podaje dziecku wizytówkę określającą cechę poszukiwanego psa);
– wykorzystanie elementów gry memory lub samodzielne wykonanie kartoników z obrazkami, które w jakiś sposób łączą się ze sobą – dorosły prosi dziecko, aby połączył kartoniki i wyjaśnił dlaczego jego zdaniem one do siebie pasują;
– również sprzątanie pokoju rozwija umiejętność klasyfikowania (np. rozdzielenie klocków drewnianych i plastikowych do odpowiednich pudełek).

Dziecięce liczenie

Dziecko po raz pierwszy doświadcza liczenia, gdy jest niemowlęciem – dziecko przez intensywne wpatrywanie się wybiera przedmiot, który je interesuje, dorosły również go wskazuje, nazywa i podaje. Gdy dziecko jest starsze, licząc przedmioty stara się przestrzegać reguły jeden do jednego (jeden liczony przedmiot, jeden gest wskazywania i jeden wypowiadany liczebnik). Gdy dziecko zna więcej liczebników, przez pewien czas skupia się na samym rytmie liczenia, dopiero po czasie potrafi określić liczebność zbioru. Z czasem nabiera świadomości, że niezależnie od jakości liczonych przedmiotów i kolejności liczenia, wynik liczenia będzie taki sam.

Zadaniem rodzica jest jak najczęstsze namawianie dziecka do liczenia, bez przerywania, poprawiania, oceniania. Dorosły może liczyć sam oraz razem z dzieckiem wskazując liczone przedmioty. Szczególną uwagę należy poświęcić roli ostatniego liczebnika oraz kierunkom liczenia. Pomocne będą zabawy typu:

– liczenie konkretnych przedmiotów dosuwanych i odsuwanych przez dorosłego;
– dziecko samodzielnie dosuwa i odsuwa przedmioty, które liczy;
– liczenie palców u ręki oraz stopniowe zastępowanie przedmiotów palcami;
– zabawy w sklep spożywczy/ budowlany/ z prezentami z wykorzystaniem pieniędzy – fasolek.

Warto pamiętać, żeby nie wykładać dziecku „suchej” teorii, ale wykorzystywać różne pomoce edukacyjne – miś niepotrafiący liczyć, klocki, kostki, patyczki, można również opowiadać historie. Dziecko może liczyć na konkretach tak długo jak będzie tego potrzebowało, nie powinno się zmuszać go do liczenia na palcach lub w pamięci, jeśli nie jest na to gotowe. Nauka liczenia przez dziecko wymaga wiele cierpliwości od rodzica, czasu i mnóstwa ćwiczeń.

We wszystkich opisanych (i nieopisanych) zabawach bardzo ważne jest stosowanie pomocy dydaktycznych, które pomogą zwizualizować dziecku temat oraz uatrakcyjnią zajęcia. Istotna jest również zamiana ról z dorosłym, a ileż radości sprawi dziecku wyłapanie pomyłki dorosłego.

Tekst stworzony w oparciu o książkę Edyty Gruszczyk – Kolczyńskiej i Ewy Zielińskiej „Dziecięca matematyka. Książka dla rodziców i nauczycieli”.

Opracowała: Agnieszka Babilon